Integracja społeczna w praktyce: koordynacja, wsparcie i innowacje dla pełnego włączenia

W Centrum RESTART głęboko wierzymy, że kluczem do budowania silnego i spójnego społeczeństwa jest pełne włączenie społeczne każdej osoby. Ale jak sprawić, by skomplikowany proces integracji był efektywny i przynosił realne zmiany? Odpowiedź tkwi w koordynacji działań, strategicznym wsparciu i odwadze we wdrażaniu innowacji. Dziś przybliżymy Państwu kluczowe mechanizmy i plany, które mają to umożliwić w najbliższych latach.

Koordynacja na rzecz efektywności: MRiPS, ROPS i deinstytucjonalizacja.

Aby środki przeznaczone na włączenie społeczne były wykorzystywane jak najefektywniej, niezbędna jest silna koordynacja. Główna rola przypadnie tu Ministerstwu Rodziny i Polityki Społecznej (MRiPS), które będzie nadzorować tzw. "projekty parasolowe", oraz Regionalnym Ośrodkom Polityki Społecznej (ROPS), odpowiedzialnym za "projekty koordynacyjne".

Wiemy, że sprawne działanie ROPS-ów wymaga solidnych fundamentów. Dlatego kluczowe jest ich wsparcie poprzez:

• działania merytoryczne i eksperckie;
• szkolenia i doradztwo;
• wymianę doświadczeń i dobrych praktyk.

Te skoordynowane wysiłki mają na celu przede wszystkim wzmocnienie i przyspieszenie procesu deinstytucjonalizacji usług społecznych. Co to oznacza w praktyce? Odchodzenie od opieki instytucjonalnej na rzecz usług świadczonych w środowisku lokalnym, bliżej potrzebującego człowieka. Aby ten proces przebiegał sprawnie, kluczowe będzie stworzenie systemu IT zawierającego centralny rejestr wolnych miejsc w pieczy zastępczej i placówkach opiekuńczo-wychowawczych. Wszystkie te działania są ściśle zgodne z ważnymi dokumentami strategicznymi, takimi jak:

• Krajowy Program Przeciwdziałania Ubóstwu i Wykluczeniu Społecznemu (Aktualizacja 2021-2027 z perspektywą do 2030)
• oraz Strategia Rozwoju Usług Społecznych (polityka publiczna na lata 2021–2035).

 

Sektor Ekonomii Społecznej: silnik włączenia i innowacji 

Nieodłącznym elementem krajobrazu włączenia społecznego jest sektor Ekonomii Społecznej (ES). Podmioty Ekonomii Społecznej (PES) często docierają tam, gdzie tradycyjne instytucje mają trudności, oferując zarówno wsparcie społeczne, jak i możliwości zatrudnienia.

W ramach FERS (Fundusze Europejskie dla Rozwoju Społecznego) przewidziano kompleksowe wsparcie dla sektora ES, zgodne z europejskim Social Economy Action Plan i Krajowym Programem Rozwoju ES. Wsparcie to koncentruje się na:

• wdrażaniu ustawy o ES
• budowaniu i rozwijaniu systemów wsparcia ES
• koordynacji w celu zwiększenia efektywności wsparcia bezpośredniego.

Szczególny nacisk zostanie położony na profesjonalizację kadr zarządzających PES oraz tworzenie sieci współpracy PES o charakterze biznesowym. Kluczowym zadaniem jest także stworzenie rynku dla sektora ES w obszarze usług społecznych, co oznacza wsparcie dla jednostek samorządu terytorialnego (JST), które zdecydują się na zlecanie realizacji usług społecznych podmiotom ES. Doświadczenia z EFS (Europejskiego Funduszu Społecznego) pokazują, że instrumenty finansowe dla PES (np. pożyczki na start czy rozwój, wejścia kapitałowe) są skutecznym narzędziem wsparcia.

 

Specyficzne wyzwania, ukierunkowane działania 

Integracja społeczna dotyczy wielu różnorodnych grup. Wśród działań na uwagę zasługuje kontynuacja wsparcia dla skazanych. Zdobywanie nowych kompetencji – w tym cyfrowych i zawodowych – ma fundamentalne znaczenie dla ich resocjalizacji i powrotu na rynek pracy. Kontynuacja projektu realizowanego w ramach PO WER (Program Operacyjny Wiedza Edukacja Rozwój) przez Służbę Więzienną jest tu kluczowa.

Ważnym i aktualnym tematem jest także sytuacja dzieci i młodzieży z Ukrainy przebywających w Polsce. Szacunki MEN wskazują, że w roku szkolnym 2024/2025 około 69 tysięcy z nich nie uczestniczy w edukacji stacjonarnej. W odpowiedzi na to wyzwanie znowelizowano ustawę o pomocy obywatelom Ukrainy, wprowadzając zasadę, zgodnie z którą świadczenie wychowawcze przysługuje pod warunkiem realizacji przez dziecko obowiązku szkolnego lub nauki w Polsce.

 

Synergia i komplementarność: Fundusze, Polityki, Efekty 

Siłą działań na rzecz włączenia społecznego jest ich komplementarność i synergia z innymi formami wsparcia i źródłami finansowania. FERS pełni tu rolę systemową, tworząc ramy dla działań realizowanych np. w ramach programów regionalnych (PR), dotyczących aktywnej integracji, usług społecznych i ES.

Szkolenia dla kadr świadczących usługi społeczne będą planowane i realizowane na poziomie regionalnym, w oparciu o szczegółową analizę potrzeb. FERS zapewni również wsparcie doradcze i szkoleniowe, m.in. w zakresie budowania potencjału instytucjonalnego JST do organizacji usług.

Warto też podkreślić, jak różne źródła finansowania uzupełniają się w wsparciu dla PES, zwłaszcza w kontekście wyzwań po pandemii COVID-19:

• Krajowy Plan Odbudowy (KPO): Skupia się na wsparciu inwestycyjnym na modernizację PES, mające na celu zachowanie miejsc pracy, zwiększenie obrotów czy zmianę działalności. Co najmniej 70% środków musi być przeznaczone na koszty inwestycyjne.
• Polityka Spójności 2021-2027 (PR): Finansowanie koncentruje się wyłącznie na tworzeniu i utrzymaniu nowych miejsc pracy w PES dla osób znajdujących się w trudnej sytuacji na rynku pracy.
      FERS: W ramach wsparcia bezpośredniego dla PES wdrażane będą instrumenty finansowe, takie jak pożyczki na start i rozwój czy wejścia kapitałowe/quasi kapitałowe.

Działania w FERS będą także wspierać i uzupełniać działania regionalne, wpływając m.in. na jakość usług świadczonych przez Ośrodki Wsparcia Ekonomii Społecznej (OWES), np. poprzez proces ich akredytacji.

 

Innowacje Społeczne: odpowiedź na zmieniający się świat 

Świat wokół nas nieustannie się zmienia – demografia, wyzwania zewnętrzne, nierówności społeczne. Aby skutecznie odpowiadać na te wyzwania, potrzebujemy innowacyjnych metod działania. Polska, zgodnie z Celami Zrównoważonego Rozwoju (CSR), stawia na wzmacnianie innowacyjności nie tylko gospodarczej, ale i społecznej.

Doświadczenia z programu PO WER wyraźnie pokazują, że model wspierania innowacji społecznych w EFS jest skuteczny. Przykładem mogą być Środowiskowe Centra Zdrowia Psychicznego, które w ramach wsparcia makro-innowacyjnego zapewniają kompleksową opiekę, co okazało się nieocenione w dobie pandemii. Podobnie, w obszarze mikro-innowacji, innowatorzy wykazali się zdolnością do trafnego rozpoznawania problemów osób z niepełnosprawnościami (OzN) i proponowania skutecznych, często prostych rozwiązań.

Aby te cenne innowacje mogły się dalej rozwijać i być szeroko wdrażane, niezbędna jest kontynuacja budowy sprzyjającego ekosystemu. Wsparcie innowacji społecznych w FERS będzie komplementarne z finansowaniem z innych źródeł, w tym z programu EaSI (Europejski Fundusz na rzecz Najbardziej Potrzebujących), co zapewni systemowe podejście i pozwoli na szersze wykorzystanie sprawdzonych rozwiązań.

 

Podsumowanie 

Integracja społeczna to proces wielowymiarowy, wymagający zaangażowania wielu instytucji i sektorów. Koordynacja na poziomie centralnym i regionalnym, kompleksowe wsparcie dla sektora Ekonomii Społecznej, adresowanie potrzeb konkretnych grup wrażliwych oraz promowanie i skalowanie innowacji społecznych – wszystkie te elementy składają się na spójną i ambitną strategię na rzecz pełnego włączenia.

W Centrum RESTART będziemy bacznie obserwować wdrażanie tych planów i informować Państwa o ich postępach i efektach. Zapraszamy do śledzenia naszego bloga!